مهارت‌های تفکر انتقادی یا نقادانه به افراد کمک می‌کند که با توجه به حقایق و اطلاعات موجود به درک یک موقعیت خاص بپردازند. در واقع افراد با استفاده از این مهارت‌ها می‌توانند به خوبی حقایق، داده‌ها و اطلاعات را کاملا سازماندهی کنند تا بتوانند به حل مشکل بپردازند و راه حل موثری را بیابند. تفکر نقادانه می‌تواند خیلی به افراد در حوزه کاریشان کمک کنند. به همین دلیل افراد سعی می‌کنند که در رزومه و مصاحبه خود به مهارت‌های تفکر انتقادی که دارند اشاره کنند.
اگر می‌خواهید بدانید تفکر انتقادی چیست و چگونه می‌توان به تقویت آن پرداخت پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
تفکر انتقادی چیست؟
به طور کلی منظور از تفکر انتقادی توانایی تفکر منطقی، واضح و درک روابط بین ایده‌ها است که از زمان فیلسوفان یونانی مانند افلاطون و سقراط وجود داشته و در عصر مدرن نیز همچنین بسیار کاربردی است. این تفکر فرد را موظف می‌کند که از توانایی‌های خود برای استدلال کردن استفاده نماید و به عنوان یک گیرنده منفعل عمل کند نه یک گیرنده فعال. به عبارتی با استفاده از تفکر انتقادی می‌توانید بهترین راه حل ممکن را انتخاب کنید تا به هوشمندانه‌ترین نتایج دست یابید. این سبک تفکر از شناخت یک مشکل تا یافتن بهترین راه حل می‌تواند به شما کمک کند، بنابراین باید سعی کنید مهارت‌های تفکر انتقادی را یاد بگیرید تا بتوانید موفقیت بیشتری را در زندگی و کار خود تجربه کنید.
لازم است که اشاره کنیم تفکر منتقدانه کاملا عینی است، به این معنی که اجازه نمی‌دهد در حل مشکلات احساسات و فرضیات فرد را تحت تاثیر قرار دهند، بلکه همواره فرد را به حل مشکل به کمک جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل سوق می‌دهد. ازاین‌رو نیاز است افراد در هر صنعت و شغل و هر جایگاهی مهارت‌های تفکر انتقادی داشته باشند تا بتوانند به راحتی به حل چالش‌ها و مشکلات به صورت مستقل و یا گروهی بپردازند.
چرا داشتن تفکر انتقادی اهمیت دارد؟
همیشه سازمان‌ها به دنبال تفکر نقادانه هستند و از آن استقبال می‌کنند. زیرا در مجموعه خود نیازمند افرادی هستند که در هنگام مواجه شدن با مشکلات راهکارهایی سنجیده‌تر را ارائه نمایند. در واقع داشتن تفکر انتقادی به دلایل زیر بسیار حائز اهمیت است.
- می توانید اعتبار یک بحث و اثرات احتمالی آن را بررسی کنید و بهترین تصمیم گیری را انجام دهید.
- می توانید دیدگاهتان را در مورد یک موضوع خاص شکل دهید و اعتماد به نفس خود را افزایش دهید.
- قادر خواهید بود به صورت عمیق‌تر، بنیادی‌تر و مفهومی‌تری با مدیران و سایر همکاران ارتباط برقرار نمایید و روابط کاری خود را تقویت کنید.
- می توانید کارهای خود را ارزیابی کنید و اقدامات لازم را جهت بهبود کیفیت و بهره وری خودتان انجام دهید.
مراحل تفکر نقادانه
تفکر نقادانه دارای مراحلی به شرح زیر است.
۱. شناسایی مشکل یا سوال
در ابتدا باید سوال مد نظر یا مشکل را به طور دقیق و با توجه به جزئیات مورد بررسی قرار دهید.
۲. .جمع آوری اطلاعات و دسته بندی آن
در مورد یک مسئله قطعا منابع اطلاعاتی متنوعی وجود دارد که هر یک دارای دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خاصی هستند. شما می‌توانید با استفاده از این تفکر بدون جانب داری و حمایت از دیدگاه خود به کسب اطلاعات بپردازید.
۳. بررسی منابع و داده‌ها
همیشه اعتبار و قابلیت اطمینان کردن به منابع اطلاعاتی خود را مورد ارزیابی قرار دهید. به عبارتی باید به روش‌های جمع آوری اطلاعات خود همواره به چشم شک و تردید نگاه کنید تا در صورت وجود مشکلی در آن بتوانید تجدید نظر کنید و از منابع اطلاعاتی بهتری استفاده نمایید.
۴. تعیین اهمیت داده‌ها
تعیین کنید که کدام قسمت از اطلاعات شما از اهمیت بالاتری برای حل مشکل یا سوال برخوردار است. البته احتمال دارد در این مرحله نتوانید به اطلاعات لازم برای یک تصمیم گیری آگاهانه دست یابید.
۵. تصمیم گیری کنید
در میان تمامی نتیجه گیری‌های مختلفی که وجود دارد گزینه‌ای را انتخاب نمایید که مطابق با شواهد و اطلاعات شما باشند.
۶. نتیجه را به سایر افراد اطلاع رسانی کنید
در پایان این فرآیند نتیجه و پاسخ به حل سوال یا مشکل را با سایر همکاران یا مدیران خود به اشتراک بگذارید.
انواع مهارت‌های تفکر انتقادی
تفکر انتقادی را از طریق مهارت‌های مختلفی می‌توانید به دست آورید. با یادگیری مهارت‌های زیر به خوبی می‌توانید رزومه خود را تقویت کنید.
· مشاهده کردن
نقطه شروع و عطف این تفکر مهارت‌های مشاهده هستند. در واقع پرسنلی که به خوبی مشاهده می‌کنند سریع‌تر می‌توانند مشکلات جدید را کشف کنند. افرادی که در مهارت مشاهده کردن خیلی مهارت دارند به خوبی درک می‌کنند چرا چنین مشکلی وجود دارد. حتی در برخی از مواقع می‌توانید وقوع یک مشکل را پیش بینی کنند.
· تجزیه و تحلیل
مهارت بعدی تجزیه و تحلیل مشکل است که شامل دانستن حقیقت‌ها، داده‌ها و اطلاعات مرتبط با مشکل می‌شود. در واقع تجزیه و تحلیل مهم‌ترین مهارت برای حل یک مشکل محسوب می‌شود.
· استنتاج کردن
منظور از استنتاج نتیجه گیری از اطلاعات جمع آوری شده است. این مهارت افراد را به کسب دانش یا تجربه فنی یا صنعتی خاصی مجاب می‌نماید. هنگامی که به استنتاج اطلاعات مربوط به یک وضعیت می‌پردازید، با توجه به همان اطلاعات محدود می‌توانید پاسخ‌هایی را به دست آورید. به عنوان مثال فردی که در حوزه مکانیکی خودرو مشغول به فعالیت است به این مهارت نیاز دارد تا بتواند تشخیص دهد چه چیزی موجب توقف ناگهانی موتور خودرو خواهد شد.
· برقراری ارتباط
مهارت‌های ارتباطی از اهمیت بسیاری برخورداراند. زیرا با استفاده از آن‌ها به راحتی می‌توانید در رابطه با مسائل مختلف و راه حل‌های احتمالی آن‌ها با همکاران خود صحبت کنید. به عبارتی برقراری ارتباط یک مهارت مهم در جهت توسعه خیلی از اهداف در محل کار به ویژه تفکر انتقادی است.
· توانایی حل مسئله
بعد از شناسایی و تجزیه و تحلیل مشکل و بررسی راه حل‌های احتمالی آخرین مرحله و مهارت مورد نیاز اجرای راه حل است. قطعا برای اجرای بهترین راه حل به تفکر انتقادی نیاز خواهید داشت و فقط با استفاده از آن است که متوجه می‌شوید این راه حل می‌تواند به رفع مشکل بپردازد یا خیر.
روش‌های تقویت تفکر انتقادی
روش‌های متفاوتی برای تقویت و بهبود تفکر نقادانه در محل کار و توانمندسازی کارمندان وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
· داشتن خودآگاهی بیشتر
منظور از خودآگاهی بیشتر در نظر گرفتن فرآیند کاری، ارزش‌ها، اخلاق‌ها و دیگر باورهای شما است. به چیزهایی که می‌پسندید و یا نمی پسندید دقیق فکر کنید. با شناخت نقاط ضعف و قوت و ترجیحات فردی می‌توانید درک کنید چرا همیشه با دید خاصی با بعضی موقعیت‌ها مواجه می‌شوید.
· شناسایی فرآیند ذهنی
روش خود را در دریافت و پردازش اطلاعات مورد ارزیابی قرار دهید. در واقع برای داشتن ذهنی کارآمدتر باید درک کنید که چگونه گوش می‌دهید، تفسیر می‌کنید و واکنش نشان می‌دهید. با داشتن یک تفکر انتقادی می‌توانید به بررسی فرآیندهای ذهنی خود پیش از تصمیم گیری بپردازید و دقیق‌تر و عینی‌تر عمل نمایید.
· تقویت آینده نگری خود
به واکنش افراد و احساسی که نسبت به تصمیم شما دارند فکر کنید. با آینده نگری در مورد واکنش‌های احتمالی همکاران در مورد کار و تصمیم‌هایی که می‌گیرید می‌توانید انتخاب‌های منطقی‌تری داشته باشید.
· تمرین گوش دادن فعال
یکی از اصلی‌ترین عناصر تفکر نقادانه گوش دادن فعال است. همیشه با دقت به صحبت مدیران و همکاران خود گوش دهید. با همدلی با افراد سعی کنید درک بهتری از دیدگاه‌های آن‌ها پیدا کنید. زیرا هنگامی که به درک کاملی از نیازها، خواسته‌ها و انتظارات دیگر افراد دست یابید می‌توانید واکنش مثبتی نسبت به آن‌ها داشته باشید و یک گفتگوی سازنده تجربه کنید.
· ارزیابی شواهد موجود
با استفاده از تفکر انتقادی از تجربیات قبلی خود تصمیم گیری‌های فعلیتان را انجام دهید. در گذشته با چه چالش‌های مشابهی روبرو شده‌اید؟ چه تجربیاتی را کسب کرده‌اید؟ با استفاده از تجربیات قبلی، تحقیق و جمع آوری اطلاعات می‌توانید به کاربردی‌ترین راه حل‌ها برای حل مشکل فعلی خود دست یابید.
تفکر انتقادی چه کاربردهایی دارد؟
تفکر انتقادی دارای کاربردهای گسترده‌ای در دنیای تجارت و به ویژه حوزه‌های سازمان ها، منابع انسانی، بازاریابی و خدمات مشتری است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
· منابع انسانی
خیلی از شرکت‌ها در فرآیند استخدام متخصصان آموزش دیده‌ای را انتخاب می‌کنند که مرتبا انجام تحقیقات در محل کار را بر عهده می‌گیرند. آن‌ها هنگامی که در شرایط خاصی مجبور می‌شوند به کارمندان متهم تعلیق دهند و یا از کار برکنارشان کنند، از تفکر انتقادی برای تصمیم گیری استفاده می‌کنند. در واقع با استفاده از این تفکر و استفاده از تکنیک‌هایی مثل مصاحبه‌های حقیقت یابی، اعتبارسنجی کارمندان و … بررسی می‌کنند که کارمند سریعا برکنار شود و یا فرصت دیگری در اختیارش قرار گیرد.
· بازاریابی
در حوزه‌های روابط عمومی، بازاریابی، مدیریت عملیات و فروش نیز افراد از مهارت‌های تفکر انتقادی استفاده می‌کنند. در گذشته بازاریابی یک محصول تنها برای جلب توجه جمعیت خاصی یک رو خوب محسوب می‌شد. اما امروزه آژانس‌های بازاریابی راه اندازی شده‌اند که با استفاده از تفکر انتقادی کمک می‌کنند که محصولات در بازار اصلی خود به فروش برسند و به جذب مشتریان از تمامی گونه‌های جمعیتی می‌پردازند.
به عنوان مثال در صورتی که خودرویی به روشی به بازار معرفی شود که تنها مورد توجه بانوان قرارگیرد، قطعا دستیابی به ارقام فروش مورد انتظار دشوار خواهد بود و با مشکلاتی همراه است. زیرا باور عمومی خاصی در مورد این محصول شکل می‌گیرد و موجب فاصله گرفتن مشتریان مرد از آن می‌شود. در صورتی که با تفکر انتقادی عرضه محصولات به نحوی انجام می‌شود که مورد توجه تمامی افراد جامعه قرار گیرد.
· خدمات مشتری
کارمندانی که دائما با مشتریان تجاری در ارتباط هستند برای درک نیاز مشتریان و انتقال دانش محصول از مهارت‌های تفکر انتقادی کمک می‌گیرند. از جمله این موارد می‌توان به مدیر اجرایی امور مشتریان اشاره نمود که مالکیت پرونده‌ای را در اختیار دارد و به تمدید مهلت پرداخت مشتری خوش حساب می‌پردازد.
مثال دیگر از خدمات مشتری می‌توان به توجه به رابطه طولانی مدت کسب وکار با مشتری و عدم جریمه او پس از تاخیر در پرداخت اشاره کرد. در هر یک از مثال‌های تفکر نقادانه مدیر اجرایی امور مشتریان باید قبل از تصمیم گیری نهایی و ارائه راهکار به بررسی سابقه مشتری شرکت بپردازد.
آیا امکان آموزش تفکر انتقادی به کارمندان وجود دارد؟
اگر چه امروزه بیشتر وظایف به صورت اتوماتیک انجام می‌شوند، اما همچنان استخدام کارمندان دارای مهارت تفکر انتقادی ضروری است. زیرا این نوع تفکر می‌تواند از شکست‌های تجاری بزرگ جلوگیری نماید. لازم است که اشاره کنیم مهارت‌های تفکر انتقادی آموختنی هستند و کارمندان می‌توانند با تمرین کافی و حضور در دوره‌های مدیریت مهارت‌های لازم را کسب کنند. برای آموزش این مهارت‌ها، منابع، دوره‌ها و کتاب‌های متعددی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها افراد می‌توانند تفکر انتقادی را یاد بگیرند. یکی از بهترین دوره‌هایی که با شرکت در آن‌ها کارمندان و مدیران می‌توانند تفکر انتقادی را بیاموزند دوره MBA است.
کارمندان با شرکت در دوره‌های MBA می‌توانند مهارت‌هایی مانند خلاقیت، تفکر انتقادی، مهارت‌های راه حل محور و کار گروهی، تصمیم گیری و حل مسئله و … را بیاموزند و در شرایط دشوار با اتخاذ بهترین تصمیمات و حل چالش‌ها موجب موفقیت و پیشرفت مجموعه خود شوند. از بهترین دوره‌های MBA می‌توان به دوره‌هایی که توسط سازمان مدیریت صنعتی اصفهان برگزار می‌شود اشاره نمود. این دوره‌ها توسط برترین اساتید این حوزه و با بالاترین سطح کیفیت و استانداردهای بین‌المللی برگزار می‌شوند، ازاین‌رو شرکت کنندگان در دوره پس از پایان آن می‌توانند مهارت‌های لازم را به خوبی فراگیرند و با تفکری انتقادی به یک کارمند یا مدیر موفق تبدیل شوند. جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره‌های این مجموعه کافیست به وب‌سایت این سازمان مراجعه کنید.
